Swoboda testowania zapewnia spadkodawcy swobodę w zakresie kształtowania kręgu swoich spadkobierców, może on zatem jako spadkobiercę całego swojego majątku ustanowić osobę czy osoby spośród najbliższych krewnych, może się jednak również zdarzyć, że zostaną one zupełnie pominięte w testamencie, a cały spadek przypadnie osobom spoza tego kręgu.

Interesy najbliższych krewnych, nawet zupełnie pominiętych w testamencie przez spadkobiercę, zabezpiecza właśnie instytucja prawa spadkowego jaką jest zachowek.

Czym jest zachowek?

Zachowek to prawo, które przysługuje osobom wymienionym w ustawie do dochodzenia należnych im praw majątkowych z masy spadkowej zmarłego. Nikt nie ma obowiązku domagać się zachowku, jest to jedynie prawo, z którego można skorzystać w określonym czasie od chwili śmierci spadkodawcy.
Prawo do zachowku powstaje w sytuacji pominięcia w testamencie osoby uprawnionej do spadku z mocy ustawy. Z jednej strony jest to zatem ograniczenie swobodnej woli spadkodawcy, jednak z drugiej stanowi ochronę interesów majątkowych najbliższych spadkodawcy, aby mogli oni po śmierci spadkodawcy uzyskać pewne korzyści ze spadku.

Przykład: żona przekazała całość spadku mężowi, w sytuacji gdy zostawiła także córkę. Oznacza to, że córka nie dostanie połowy spadku, ale połowę połowy, czyli 1/4 (właśnie zachowek).

Kto jest uprawniony do zachowku?

Grupa osób uprawniona do zachowku jest zdecydowanie mniejsza od osób uprawnionych do starania się o prawo do spadku. Podmiotami uprawnionymi z tytułu zachowku są: zstępni, małżonek, a także rodzice spadkodawcy, ale tylko w przypadku jeśli byliby powołani do spadku z ustawy. Osoby uprawnione do zachowku nie są traktowane jak pozostali spadkobiercy, np. nie odpowiadają za długi spadkowe.

Kto nie ma prawa do zachowku?

Prawa do żądania zachowku nie ma: osoba, która na mocy umowy zrzekła się dziedziczenia, osoba, która odrzuciła spadek (czyli nie chciała dziedziczyć i dostać spadku) osoba, która została uznana za niegodną (które to uznanie może być dokonane wyłącznie przez sąd w wypadku gdy spadkobierca dopuścił się umyślnie ciężkiego przestępstwa przeciw spadkodawcy, a także podstępem lub groźbą nakłonił spadkodawcę do sporządzenia lub odwołania testamentu albo w taki sam sposób przeszkodził mu w dokonaniu jednej z powyższych czynności; umyślnie ukrył lub zniszczył testament spadkodawcy, podrobił lub przerobił jego testament albo świadomie skorzystał z testamentu przez kogoś podrobionego lub przerobionego), osoba, która została wydziedziczona (czyli spadkodawca w testamencie pozbawił zachowku osobę uprawnioną, a więc któregoś z najbliższych krewnych bądź małżonka, jeżeli wbrew jego woli postępuje uporczywie w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego; dopuścił się względem niego albo jednej z najbliższych mu osób umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności albo rażącej obrazy czci; wreszcie uporczywie nie dopełnia względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych), a także małżonek, gdy spadkodawca wystąpił o rozwód z winy tego małżonka.

Kto jest zobowiązany z tytułu zachowku?

Zobowiązanymi z tytułu zachowku są spadkobiercy powołani do dziedziczenia, osoby, na rzecz których spadkodawca ustanowił zapis windykacyjny, a także obdarowani darowizną doliczoną do spadku. Jeśli podmiot zobowiązany z tytułu zachowku dobrowolnie go nie wypłaci, uprawniony może dochodzić należnego zachowku na drodze sądowej. Opłata, jaką trzeba uiścić, zależy od jego wartości. Powództwo z tytułu zachowku wytacza się wyłącznie przed sąd ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy, a jeżeli jego miejsca zamieszkania w Polsce nie da się ustalić, przed sąd miejsca, w którym znajduje się majątek spadkowy lub jego część.

Jaka jest wysokość zachowku?

Obliczenie zachowku to ustalenie wysokości sumy pieniężnej, jakiej osoba uprawniona do zachowku może domagać się od spadkobiercy wymienionego w testamencie. Zgodnie z Kodeksem cywilnym wysokość zachowku wynosi połowę sumy, jaka by przysługiwała danej osobie, gdyby miało miejsce dziedziczenie ustawowe.

W sytuacji, gdy osoba uprawniona w chwili otwarcia spadku nie ukończyła jeszcze 18 lat lub jest trwale niezdolna do pracy rozmiar zachowku zwiększa się do 2/3 udziału.

Jaki jest termin do dochodzenia zachowku?

Zachowek, jak każde roszczenie o charakterze majątkowym ulega przedawnieniu. Roszczenia osób uprawnionych z tytułu zachowku przedawniają się z upływem pięciu lat od ogłoszenia testamentu. Jeżeli dochodzimy uzupełnienia zachowku od zapisobierców windykacyjnych lub obdarowanych, to wówczas termin pięcioletni przedawnienia biegnie od chwili otwarcia spadku.

Zachowek a podatek.

Od zachowku należy też zapłacić podatek dochodowy. Od 1 stycznia 2007 r. zwolnieniem z podatku objęte będą darowizny i spadki (także zachowek) na rzecz najbliższych członków rodziny: małżonka, dzieci, wnuków, prawnuków, rodziców i dziadków, a także rodzeństwa, pasierba, ojczyma i macochy. Z grona tego wyłączeni są: teściowie, synowa i zięć. Rozliczają się oni z fiskusem według przepisów dotyczących spadków i darowizn, zachowując jednak duże preferencje podatkowe przewidziane dla osób najbliższych.