Rok 2017 rozpoczął się masowymi wykreśleniami podatników z rejestru VAT. Taki stan rzeczy spowodowany jest zmianami, które zaszły w ustawie o VAT i wprowadzeniu przez legislatora szerokiego katalogu przyczyn, stanowiących przesłankę do wykreślenia podatnika z rejestru. W dotychczasowym brzmieniu przepisu, Dyrektor Urzędu Skarbowego mógł z urzędu wykreślić podatnika z rejestru, w wypadkach, gdy w wyniku podjętych czynności sprawdzających okazałoby się, że podatnik nie istnieje, bądź mimo podjętych udokumentowanych prób nie ma możliwości skontaktowania się z podatnikiem albo jego pełnomocnikiem. W obecnym brzmieniu art. 96 ust 9 ustawy o VAT wprowadzono także jako przesłankę umożliwiającą wykreślenie podatnika z rejestru, okoliczność stwierdzenia niezgodności z prawdą danych rejestracyjnych podmiotu, a także niestawiennictwo, mimo wezwania, podatnika, bądź jego pełnomocnika przed organy fiskusa.Wskazane wyżej przesłanki nie budzą większej wątpliwości, jeśli chodzi o określenie sytuacji w których podatnika może spotkać wykreślenie z rejestru. Problematyczne w dalszym ciągu pozostaje zagadnienie funkcjonowania tzw. wirtualnych biur, w kontekście możliwości zakwestionowania przez organ podatkowy rzeczywistej działalności (zagadnienie związane z funkcjonowaniem wirtualnych biur omówione zostało w dalszej części). Środkami zapobiegawczymi świetle powyższych przesłanek, które w pewnym stopniu mogą zapobiec wykreśleniu, jest bieżące monitorowanie poczty przychodzącej, w szczególności, jeśli nadawcą okaże się fiskus. Wskazane byłoby także terminowe aktualizowanie wszelkich zmian związanych z danymi zgłoszonymi do organu podatkowego. Katalogu przesłanek wykreślenia z rejestru nie wyczerpują, te wymienione powyżej. Ustawodawca bowiem dodatkowo wprowadził do art. 96 ustawy o VAT ust. 9a który rozszerza katalog przesłanek skutkujących wykreśleniem podatnika z rejestru. W świetle tej nowelizacji wykreśleniem z rejestru ryzykuje więc także podatnik, który:

1) zawiesił wykonywanie działalności gospodarczej na okres co najmniej 6 kolejnych miesięcy,
2) nie złożył, będąc do tego zobowiązanym, deklaracji za 6 kolejnych miesięcy lub za dwa kolejne kwartały (chodzi więc w tym wypadku o deklaracje
VAT – 7, VAT – 7K)
3) składał przez 6 kolejnych miesięcy lub dwa kwartały deklaracji VAT, w których nie wykazywały sprzedaży oraz nabycia towarów lub usług z kwotami podatku do odliczenia
4) wystawił faktury lub faktury korygujące, dokumentujące czynności, które nie zostały dokonane (czyli wystawianie tzw. „pustych faktur”)
5) prowadząc działalność gospodarczą wiedział lub miał uzasadnione podstawy do tego, aby przypuszczać, że dostawcy lub nabywcy biorący udział pośrednio lub bezpośrednio w dostawie tego samego towaru lub usługi uczestniczą w nierzetelnym rozliczaniu podatku w celu odniesienia korzyści majątkowej

Łącznie więc przepis określa 9 przypadków, w których organ może usunąć podatnika z prowadzonego rejestru. Na uwagę zasługuje przy tym fakt, że czynność wykreślenia ma charakter materialno – techniczny, a więc nie wymaga dla swej ważności wydania decyzji, a także fiskus nie ma obowiązku zawiadamiania o tym fakcie samego zainteresowanego. W konsekwencji podatnik może nie mieć świadomości, że utracił prawo do odliczania podatku.

Problem może także dotyczyć przedsiębiorców, których miejscem prowadzenia działalności są tzw. „wirtualne biura”. Mimo iż powszechnie obowiązujące przepisy nie zakazują tego rodzaju wyboru jako miejsca prowadzenia działalności, to jednak w przypadku, gdy organ podatkowy nie będzie w stanie skontaktować się z podatnikiem pod podanym przez niego adresem będzie mógł, korzystając z określonej w punkcie 1 i 2 przesłanki z urzędu wykreślić podatnika z rejestru VAT. W tym duchu wypowiedział się także NSA w wyroku z dnia 5 kwietnia 2016 r. wskazując w uzasadnieniu, że „wskazanie przez Spółkę jako adresu jej siedziby miejsca w którym nie prowadziła działalności gospodarczej, można było uznać za tworzenie formalnych pozorów jej istnienia” (Wyrok NSA z dnia 05.04.2016 r., I FSK 1466/14) . Analizując wskazany wyrok można dojść do wniosku, że w przypadku, gdy pod wskazanym przez podatnika adresem, organ nie znajdzie przejawów działalności, będzie mieć łatwą sposobność by podatnika z rejestru usunąć. Należy także zaznaczyć, że podmioty dopiero rozpoczynające działalność, redukując koszty i wybierając „wirtualne biura” mogą mieć problemy z uzyskaniem numeru NIP, bądź czas oczekiwania na jego uzyskanie może ulec znacznemu wydłużeniu.

Trudno określić jaki był zamiar ustawodawcy wprowadzając jako jedną z możliwych przesłanek wykreślenia – zawieszenie wykonywania działalności gospodarczej na okres co najmniej 6 kolejnych miesięcy i stosunek tej regulacji do art. 14a ustawy o swobodzie działalności gospodarczej uprawniającej przedsiębiorcę do zawieszenia wykonywania działalności gospodarczej na okres nieprzekraczający, poza wyjątkami określonymi w ustawie, 24 miesięcy, w którym to okresie podmiot ma prawo podejmować wszelkie czynności niezbędne do zachowania lub zabezpieczenia źródła przychodów. Problem wydaje się dość poważny w szczególności mając na uwadze fakt, że wielu podatników mimo zawieszenia działalności nadal może wykonywać szereg czynności, które w rozumieniu ustawy o VAT podlegają opodatkowaniu. Rozwiązaniem dla podatnika, który w okresie zawieszenia działalności ma zamiar wykonywać czynności opodatkowane podatkiem od towarów i usług (przykładowo sprzedawać posiadane środki trwałe czy wyposażenie przedsiębiorstwa) winien przed dniem: (1) zawieszenia działalności gospodarczej albo (2) rozpoczęcia wykonywania takich czynności w okresie zawieszenia działalności gospodarczej, zawiadomić o tym fakcie właściwego naczelnika urzędu skarbowego wskazując jednocześnie okres, w którym te czynności będzie wykonywał (art. 96 ust. 9b UVAT). W przypadku złożenia takowego zawiadomienia, naczelnik urzędu skarbowego nie wykreśla podatnika z rejestru albo przywraca zarejestrowanie podatnika jako podatnika VAT na okres wskazany w zawiadomieniu, a w przypadku jeśli okres wskazany w zawiadomieniu jest krótszy od okresu zawieszenia działalności gospodarczej – nie wykreśla podatnika z rejestru w ogóle, albo przywraca zarejestrowanie na stałe. W uzasadnieniu projektu ustawy nowelizującej z 1 grudnia 2016 r. wskazuje się, że taki dodatkowy obowiązek informacyjny, nie powinien stanowić dla podatnika nadmiernego obciążenia. Trudno zgodzić się z takim wyjaśnieniem mając na uwadze ilość przepisów z którymi podatnik w czasie wykonywania działalności musi się stykać. Przepisy przewidują wyłącznie, że podatnik zostaje zarejestrowany bez konieczności składania zgłoszenia rejestracyjnego ponownie jako podatnik VAT z dniem wznowienia wykonywania działalności gospodarczej, ze statusem takim, jaki posiadał przed dniem zawieszenia tej działalności (art. 96 ust. 9g UVAT).

Ryzyko wykreślenia dotyczy także przedsiębiorcy, który przez 6 kolejnych miesięcy, lub dwa kolejne kwartały nie będzie składał do właściwego organu deklaracji podatkowej. W takim wypadku wykreślenie winno być poprzedzone wezwaniem organu do złożenia określonych wyjaśnień. Podatnik zaś może uniknąć wykreślenia, jeśli udowodni, że prowadzi opodatkowaną działalność, a także niezwłocznie uzupełni brakujące deklaracje (art. 96 ust. 9d UVAT).

Jako czynny podatnik VAT należy także pamiętać, że nawet w przypadku niedokonywania w pewnym okresie czasu sprzedaży, która podlega opodatkowaniu, to do urzędu skarbowego i tak należy w odpowiednim czasie złożyć tzw. „deklarację zerową”. Okres sześciu kolejnych miesięcy lub dwóch kwartałów bez wykazywania sprzedaży oraz nabycia towarów lub usług z kwotami podatku do odliczenia może stanowić przesłankę do dokonania przez fiskusa wykreślenia takiego podatnika. Wykreślenia uniknie także podatnik, który udowodni, że niewykazanie sprzedaży lub nabycia towarów lub usług z kwotami podatku do odliczenia wynikało, ze specyfiki prowadzonej działalności gospodarczej (art. 96 ust. 9e UVAT).

Naczelnik właściwego Urzędu Skarbowego może także dokonać wykreślenia podatnika, który wystawił faktury lub faktury korygujące, które dokumentowały czynności, które dokonane nie zostały. Przesłanką egzoneracyjną jest w tym wypadku okoliczność błędu popełnionego przez podatnika, bądź sytuacja, gdy powyższa okoliczność nastąpiła bez wiedzy podatnika. Jeśli podmiotowi uda się przekonać fiskusa, może uniknąć negatywnych konsekwencji (art. 96 ust. 9f UVAT)

Znowelizowane przepisy zobowiązują także podatników do lepszej weryfikacji swoich kontrahentów. Wykreśleniu z rejestru może także podlegać podatnik, który dokonywał transakcji z podmiotami, o których wiedział lub miał uzasadnione podejrzenie co do tego, że uczestniczą w nierzetelnym rozliczaniu VAT dla odniesienia z tego tytułu korzyści majątkowej. Radą dla podatników może być to by weryfikowali swoich kontrahentów i sprawdzali, czy widnieją oni w udostępnionym w formie elektronicznej portalu udostępnionym przez Ministerstwo Finansów.

Na koniec należy podkreślić, że spełnienie choćby jednej z wymienionych przesłanek może mieć dla podatnika bardzo negatywne konsekwencje, skutkujące wykreśleniem z rejestru i zmuszające go do podjęcia działań zmierzających do odzyskania statusu czynnego podatnika VAT. W każdym bowiem przypadku na podatniku będzie ciążył ciężar udowodnienia, że wykreślenie było nieprawidłowe.

Mimo że nowelizacja ustawy o VAT zakładała w głównej mierze walkę z nieuczciwymi podatnikami, to uwzględniając informację o ponad 20 tysiącach wykreślonych podatników, uznać należy, że rykoszetem odbiło się to także na uczciwych jednostkach.
Na marginesie dodać należy, że resort finansów szykuje kolejne rewolucyjne zmiany, między innymi planowane jest wprowadzenie rejestru podatników wykreślonych, i stworzenie w ten sposób systemu informatycznego z dostępem dla podmiotów zainteresowanych (na wzór obecnie funkcjonującego portalu podatkowego).