Ordynacja podatkowa w szczególnych i uzasadnionych przypadkach przewiduje możliwość umorzenia przez organ podatkowy zarówno samych zaległości podatkowych jak i odsetek za zwłokę w ich płatności należnych od podatnika. Okoliczność ta musi zostać być uzasadniona ważnym interesem podatnika lub interesem publicznym. Organ w swojej gestii poza umorzeniem zaległości podatkowej lub odsetek ma również odroczenie terminu płatności podatku, rozłożenia podatku na raty.

Okolicznościami, które uzasadniają umorzenie przez organ zobowiązania podatkowego bądź odsetek są między innymi uzasadnione przypuszczenie, że w postępowaniu egzekucyjnym organ nie uzyska kwoty przewyższającej wydatki egzekucyjne, kwota zaległości podatkowych nie przekracza pięciokrotnej wartości kosztów upomnienia w postępowaniu egzekucyjnym, kwota zaległości podatkowej nie została zaspokojona w zakończonym lub umorzonym postępowaniu likwidacyjnym lub upadłościowym albo też sąd oddalił wniosek o ogłoszenie upadłości. Organ może umorzyć zobowiązanie również w przypadku, gdy podatnik zmarł nie pozostawiając żadnego majątku lub pozostawił ruchomości niepodlegające egzekucji lub pozostawił przedmioty codziennego użytku domowego, których łączna wartość nie przekracza kwoty 5000 zł i jednocześnie brak spadkobierców oraz nie ma możliwości orzeczenia odpowiedzialności podatkowej innej osoby. 

Zasadniczymi przesłankami udzielenia przez organ ulgi w spłacie zobowiązań publicznych są jednak określone w art. 67a ustawy ordynacja podatkowa dyrektywy takie jak ważny interes podatnika oraz ważny interes publiczny. Wydaje się, iż konstrukcja owego przepisu pozwala stwierdzić, iż możliwym jest również wystąpienie obu tych przesłanek (tj. ważnego interesu podatnika i ważnego interesu publicznego) łącznie. Okoliczności te jako niesprecyzowane jednak przez ustawodawcę stanowią szerokie pole do interpretacji zarówno organów podatkowych jak i sądów. W toku stosowania omawianego przepisu pojawiło się jednak kilka wiodących wskazówek interpretacyjnych pozwalających wywieść, jak organy utożsamiają ważny interes podatnika jak i ważny interes publiczny.

Organy jak i sądy administracyjne niezmiennie stoją między innymi na stanowisku, iż trudna sytuacja majątkowa podatnika nie przesądza sama w sobie o wypełnieniu przesłanek uzasadniających zastosowanie ulgi w spłacie zobowiązań. Sytuacja ta nie będzie usprawiedliwieniem, zwłaszcza gdy podatnik popadł w nią w wyniku złych decyzji biznesowych, braku regulowania należności przez kontrahentów podatnika, czy też braku doświadczenia w prowadzeniu działalności gospodarczej. Organy państwowe stoją bowiem na stanowisku, iż to podatnik musi ponosić ryzyko prowadzonej przez siebie działalności gospodarczej ze wszystkimi jego konsekwencjami. Zastosowanie ulgi w spłacie podatkowych zobowiązań będzie jednak uzasadnione gdy podatnik udowodni, iż w złą sytuację finansową popadł z powodu popełniania przeciwko niemu czynu zabronionego, a brak umorzenia mógłby spowodować rozpoczęcie korzystania przez niego z pomocy społecznej, obciążającej Skarb Państwa. Z podobnych względów uzasadnieniem dla umorzenia zaległości podatkowych czy też odsetek od nich należnych od podatnika będzie również brak środków niezbędnych do utrzymania rodziny i małoletnich dzieci, który to również może spowodować korzystanie przez podatnika z pomocy społecznej. Zarówno organy podatkowe jak i sądy administracyjne stoją na stanowisku, iż ulgi w spłacie zobowiązań podatkowych powinny mieć charakter wyjątkowy, uzależniony niecodziennymi względami. Podkreślanym jest jednak, iż ważny interes publiczny nie może być w interpretacji przepisu postrzegany wyłącznie jako ochrona należnych państwu świadczeń.

Ustawodawca przewidział również dodatkowe obwarowania odnośnie zastosowania ulg wobec podatników prowadzących działalność gospodarczą. Organ podatkowy może udzielić ulg w spłacie zobowiązań podatkowych wobec takich podmiotów jeśli nie stanowią pomocy publicznej, stanowią za to pomoc de minimis – w zakresie i na zasadach określonych w bezpośrednio obowiązujących aktach prawa Unii Europejskiej. W ustawie przewidziano jednak szereg wyjątków od reguły, iż ulgi nie mogą stanowić pomocy publicznej. Za takie okoliczności uznaje się chociażby pomoc publiczną udzieloną w celu naprawienia szkód wyrządzonych przez klęski żywiołowe lub nadzwyczajne zdarzenia, udzieloną w celu wsparcia krajowych przedsiębiorców działających w ramach przedsięwzięcia gospodarczego podejmowanego w interesie europejskim, udzielaną w celu promowania i wspierania kultury, dziedzictwa narodowego, nauki i oświaty czy też przeznaczoną na szkolenia, rozwój małych i średnich przedsiębiorstw czy prace badawczo – rozwojowe.

W przypadku, gdy organ podatkowy podejmie decyzję o udzieleniu ulgi w spłacie zobowiązań nastąpi bądź obniżenie wysokości należności podatnika bądź uchylenie obowiązku zapłaty w całości.

Należy pamiętać, iż odmowa umorzenia zaległości podatkowych nie powoduje powstania stanu rzeczy osądzonej i podatnik, który będzie wskazywał na nowe okoliczności jest uprawniony do ponownego składania wniosków o zastosowanie ulg w spłacie zobowiązań.