Uregulowana w przepisach kodeksu cywilnego instytucja skargi pauliańskiej (łac. Actio Pauliana) w założeniu służyć ma objęciem ochroną wierzyciela w razie niewypłacalności jego dłużnika. Jest to specyficzny środek obrony prawnej przeciwko dłużnikowi, który skierowany jest bezpośrednio nie w dłużnika a w wobec osoby trzeciej, która w jakikolwiek sposób odpłatnie bądź pod tytułem darmym nabywa od niewypłacalnego dłużnika rzecz.

Przesłankami warunkującymi skorzystanie przez wierzyciela z omawianego środka prawnego są:
- czynność prawna dokonana z pokrzywdzeniem wierzyciela,
- korzyść majątkowa uzyskana wskutek dokonanej czynności,
- świadomość dłużnika w działaniu z pokrzywdzeniem wierzyciela,
- wiedza osoby trzeciej o działaniu dłużnika z pokrzywdzeniem wierzyciela.

Wymienione przesłanki muszą zaistnieć kumulatywnie. Surowe wymogi skorzystania przez wierzyciela z instytucji skargi łagodzone są przez szereg domniemań przewidzianych przepisami prawa.

Przyjmuje się, że czynność dłużnika dokonana jest z pokrzywdzeniem wierzycieli, jeśli w jej skutek dłużnik stał się niewypłacalny albo stał się niewypłacalny
w wyższym stopniu, niż był przed dokonaniem czynności. Ponadto jeśli czynności prawnej dłużnika dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli uzyskała korzyść majątkową osoba będąca w bliskim z nim stosunku, domniemywa się, że osoba ta wiedziała, iż dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli. Przepisy nie określają kogo należy zaliczyć do kręgu osób będących w bliskim stosunku z dłużnikiem, powszechnie przyjmuje się w doktrynie i orzecznictwie, że chodzi o najbliższą rodzinę dłużnika, jednakże nie wyklucza się również by do tego kręgu zaliczyć również osoby spoza grona rodzinny a więc przyjaciół czy dalszych krewnych, których z dłużnikiem łączą bliskie relacje. Również jeżeli wskutek czynności prawnej dłużnika dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli korzyść majątkową uzyskał przedsiębiorca pozostający z dłużnikiem w stałych stosunkach gospodarczych, domniemywa się, że było mu wiadome, iż dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli.

Ponadto szczególne unormowania dotyczą sytuacji, gdy czynność dłużnika dokonana została nieodpłatnie. W takim przypadku przepisy jeszcze bardziej ułatwiają wierzycielowi zapewnienie ochrony prawnej, bowiem wierzyciel może wobec tej osoby wystąpić z roszczeniem chociażby osoba ta nie wiedziała i nawet przy zachowaniu należytej staranności nie mogła się dowiedzieć, że dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli. W przypadku czynności nieodpłatnych występuje jeszcze jedno domniemanie chroniące wierzyciela, a mianowicie, jeżeli w chwili darowizny dłużnik był niewypłacalny, domniemywa się, iż działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli. To samo dotyczy wypadku, gdy dłużnik stał się niewypłacalny wskutek dokonania darowizny.

Wartym zaznaczenia jest również, że ze skargą pauliańską wystąpić może także wierzyciel, którego wierzytelność powstała już po dokonaniu czynności prawnej przez dłużnika. Jednakże w takim  wypadku spełniony musi zostać dodatkowy warunek – działanie dłużnika ze świadomością pokrzywdzenia przyszłego wierzyciela.  Wierzyciel może żądać uznania czynności prawnej za bezskuteczną w dwojaki sposób: w drodze powództwa albo w podnosząc zarzut. Powództwo ma charakter prawnokształtujący, a wytacza się je przeciwko osobie która nabyła korzyść majątkową wskutek czynności prawnej z dłużnikiem. Jeśli osoba trzecia rozporządziła uzyskaną korzyścią, wierzyciel może wystąpić ze swoim roszczeniem bezpośrednio przeciwko  „osobie czwartej” która tą korzyść nabyła. Zarzut z kolei przysługuje wierzycielowi w sytuacji, gdy już w postępowaniu egzekucyjnym kieruje egzekucję do składników majątkowych, formalnie będących własnością osoby trzeciej. Jeśli ta osoba wystąpi z powództwem ekscedencyjnym (o wyłączenie określonego składnika majątkowego spod egzekucji) wierzyciel w takim wypadku będzie mógł bronić się podnosząc zarzut pauliański.

Wyrok w sprawie ze skargi pauliańskiej ma charakter konstytutywny i niweczy w skutkach czynność dokonaną przez dłużnika z pokrzywdzeniem wierzycieli. Co istotne wierzyciel może z pierwszeństwem przed wierzycielami osoby trzeciej dochodzić zaspokojenia z przedmiotów majątkowych, które wskutek czynności uznanej za bezskuteczną wyszły z majątku dłużnika albo do niego nie weszły.
Przepisy przewidują również możliwość przeciwstawienia się osoby trzeciej, która uzyskała korzyść majątkową na skutek czynności z dłużnikiem,  żądaniu wierzyciela, bądź poprzez zaspokojenie tego wierzyciela bądź w skutek wskazania mienia dłużnika wystarczającego do zaspokojenia się z niego przez wierzyciela. Jeśli osoba trzecia ze swojego prawa skorzysta, to w zależności od zaawansowania sprawy, powództwo wierzyciela zostanie oddalone lub postępowanie egzekucyjne ulegnie umorzeniu.

Z punktu widzenia wierzyciela ważne są również terminy w których może skorzystać ze swojego uprawnienia. Do wniesienia skargi przewidziany został 5 -letni termin od daty dokonania czynności z pokrzywdzeniem wierzycieli.