Instytucja prawa spadkowego, jaką jest zachowek najczęściej uruchamiana jest w przypadku sporządzenia przez spadkodawcę testamentu i przekazania w nim składników majątku spadkowego osobom spoza grona bliskich, którzy na mocy ustawy uprawnieni są do dziedziczenia. Pominięci w testamencie bliscy mają prawo do zachowku, co pozwala im na swoistą zmianę dokonanych przez spadkodawcę rozporządzeń. Należy podkreślić, że zachowek nie należy się jedynie w sytuacji dziedziczenia testamentowego. Zachowku można dochodzić także w przypadku, gdy zmarły nie zostawiwszy testamentu, za życia rozporządził swoim majątkiem dokonując darowizny.

Nasuwa się więc pytanie czy każda dokonana za życia darowizna uprawnia do zachowku. Co do zasady przy ustalaniu prawa do zachowku do spadku doliczane są darowizny uczynione przez spadkodawcę. Stąd też należy mieć na uwadze, że stan niski schedy spadkowej (po dokonanych za życia spadkodawcy darowiznach) nie oznacza, że zachowek się nie należy lub też jego kwota będzie nieznaczna. Bowiem ustalając wysokość zachowku do schedy doliczana jest wartość darowizn dokonanych za życia. W tej kwestii istnieje jednak kilka wyjątków, mianowicie do spadku nie dolicza się drobnych darowizn zwyczajowo przyjętych w danych stosunkach oraz darowizn dokonanych przed więcej niż dziesięcioma laty licząc od daty śmierci spadkodawcy na rzecz niebędących spadkobiercami albo uprawnionymi do zachowku. Jeżeli jednak darowizna została dokonana na rzecz osoby będącej spadkobiercą oraz osoby uprawnionej do zachowku doliczana jest ona do spadku bez względu na czas jej dokonania. Trzeba pamiętać, że wartość przedmiotu darowizny obliczana jest według stanu z chwili dokonania, zaś według cen z chwili ustalania zachowku.

W następnej kolejności należy wyjaśnić jaka wysokość zachowku należy się uprawnionemu w niniejszym przypadku.  Roszczenie o zachowek jest bowiem roszczeniem pieniężnym. Wysokość zachowku stanowi połowę udziału, który przypadałby uprawnionemu przy dziedziczeniu ustawowym. Jednak gdy jest to małoletni albo osoba trwale niezdolna do pracy, wysokość ta wynosi dwie trzecie wartości tego udziału. Zarówno stan małoletności jak i niezdolności do pracy oceniany jest na dzień otwarcia spadku tj. śmierci spadkodawcy. Udział zaś ustalany jest według reguł dziedziczenia ustawowego określnych w kodeksie cywilnym.
Ustalając zaś konkretną kwotę zachowku należy wyliczyć czystą wartość spadku, która oznacza wartość spadku bez długów spadkowych. W tym celu niezbędnym jest dokonanie ustalenia składu spadku na chwilę jego otwarcia, a następnie wyliczenie jego wartości majątkowej. Wartość spadku określana jest na podstawie cen rynkowych obowiązujących w dacie orzekania. Określane jest to zazwyczaj na podstawie opinii biegłych sądowych, chyba że strony doszły w tej kwestii do porozumienia. Tak ustalona wartość spadku pomniejszana jest o długi spadkowe, a wynik tego stanowi czystą wartość spadku. Nie można zapominać o doliczeniu darowizn, które zostały opisane powyżej.

Skierowanie pozwu o zachowek powinno być poprzedzone przeprowadzeniem postępowania spadkowego wszczętego wniosek o stwierdzenie nabycia spadku. Wnosząc do sądu powództwo wraz z pismem należy uiścić stosowną opłatę sądową. Opłata sądowa do pozwu o zachowek wynosi 5 % wartości przedmiotu sporu, ponieważ roszczenie o zachowek ma charakter roszczenia pieniężnego. Opłata ta nie może być mniejsza niż 30 zł ani większa niż 100 000 zł, co wynika z Ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych. Nie można pominąć konieczności uregulowania zaliczek na wynagrodzenie biegłego oraz zawrotu poniesionych przez niego kosztów. Sąd wzywa do ich uiszczenia, jeżeli strona wnioskuje o powołanie biegłego sądowego.

Strona uprawniona do zachowku (powód) może ubiegać się o zwolnienie od kosztów sądowych. W tym celu konieczne jest złożenie przez stronę ubiegającą się o zwolnienie oświadczenia wskazującego, że nie jest ona w stanie bez uszczerbku koniecznego do utrzymania siebie i rodziny ponieść kosztów procesu.
Warto wiedzieć, że roszczenie o zachowek przeciwko obdarowanemu przedawnia się z upływem pięciu lat od śmierci spadkodawcy.