Rezygnacja wspólnika z członkostwa w spółce jawnej.

W przypadku spółek osobowych, do których zalicza się również spółka jawna, zasadą jest trwałość składu osobowego. Takie ukształtowanie spółki jawnej z jednej strony zapewnia tożsamość składu osobowego spółki z drugiej natomiast ogranicza prawa rozporządzania posiadanym przez wspólnika udziałem.

Mając jednakże na względzie wolność uczestnictwa w spółce, obowiązujące przepisy przewidują możliwości wyjścia wspólnika ze spółki, zapewniając przy tym możliwość dalszego istnienia spółki jawnej w obrocie gospodarczym bez konieczności jej likwidacji. Możliwości te są przedmiotem dalszego opracowania niniejszego artykułu.

1. 1. Rozporządzenie udziałem poprzez jego zbycie.

Odstępstwo od zasady niezbywalności udziałów w spółkach osobowych (w tym w spółce jawnej) statuuje art. 10 obowiązującego kodeksu spółek handlowych, który w paragrafie pierwszym stanowi, że ogół praw i obowiązków wspólnika spółki osobowej może być przeniesiony na inną osobę tylko wówczas, gdy umowa spółki tak stanowi. Prawo rozporządzania wspólnika swoim udziałem musi więc mieć zakotwiczenie w samej umowie spółki jawnej. Brak stosownej regulacji umownej wyłącza możliwość zbycia posiadanych udziałów.

Sam zapis w umowie o możliwości rozporządzania udziałem przez wspólnika jest warunkiem koniecznym ale nie wystarczającym. Kolejną przesłanką jest uzyskanie przez wspólnika chcącego przenieść swoje prawa udziałowe pisemnej zgody wszystkich pozostałych wspólników. Druga z przesłanek nie ma charakter kategorycznego, co oznacza możliwość odmiennego uregulowania tej kwestii w umowie spółki jawnej, np. poprzez uzyskanie zgody większości wspólników, czy nawet dopuszczenie obrotu udziałami bez zgody pozostałych nieuczestniczących w czynności wspólników.    

Należy wskazać przy tym , że za zobowiązania występującego wspólnika związane z uczestnictwem w spółce osobowej ( w tym w spółce jawnej) i zobowiązania tej spółki osobowej (w tym w spółce jawnej) odpowiadają solidarnie występujący wspólnik oraz wspólnik przystępujący do spółki.

2. Wypowiedzenie umowy spółki.

Kolejną z możliwości wystąpienia wspólnika ze spółki jawnej jest złożenie oświadczenia woli o wypowiedzeniu umowy spółki. Wypowiedzenie takowe winno mieć formę pisemną i być dokonane na sześć miesięcy przed końcem roku obrotowego. Oświadczenie występującego wspólnika powinno zostać złożone pozostałym wspólnikom, bądź wspólnikom którym przysługuje wyłączne prawo do reprezentacji spółki jawnej.

Wypowiedzenie umowy spółki jawnej przez jednego ze wspólników prowadzi do ziszczenia się ustawowej przesłanki rozwiązania spółki. Aby zapobiec temu zdarzeniu pozostali wspólnicy mogą postanowić o dalszym trwaniu spółki. Odpowiednie postanowienia mogą być również zawarte w samej umowie spółki jawnej.

Odmienne skutki wypowiedzenia umowy będą występować w przypadku spółki dwuosobowej. W takim wypadku wypowiedzenie umowy spółki przez jednego z jej wspólników prowadzi do rozwiązania i likwidacji spółki z upływem okresu wypowiedzenia.  Przepisy przewidują jednakże możliwość przyznania pozostałemu wspólnikowi prawa do przejęcia majątku spółki jawnej z obowiązkiem rozliczenia się z występującym wspólnikiem. Skutkiem powyższego jest rozwiązanie spółki jawnej bez przeprowadzenia postępowania likwidacyjnego. Wspólnik spółki, któremu sąd przyznał prawo do przejęcia majątku spółki, jako quasi następca prawny rozwiązanej spółki i może w dalszym ciągu prowadzić działalność już jednakże w formie jednoosobowej działalności gospodarczej podlegającej wpisowi do Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej (CEIDG).

Poza rozważaniami niniejszego artykułu jest kwestia możliwości wystąpienia ze spółki jawnej w drodze porozumienia wszystkich wspólników. Zastosowanie tej możliwości, z uwagi na brak stosownej regulacji w kodeksie spółek handlowych budzi spore wątpliwości tak w doktrynie jak i orzecznictwie, a jak pokazuje praktyka niektórych sądów rejestrowych może stanowić również podstawę odmowy do dokonania wpisu.